ابزار وبلاگ

قبلاً در داستان اصحاب کهف ذکر شد که کفار قریش در مکه نزد پیامبر - صلّى الله علیه و آله - آمده و این سه سؤال را طرح کردند: 1. اصحاب کهف کیانند؟ 2. ذو القرنین کیست؟ 3. روح چیست؟ سوره کهف نازل شد و ماجراى کهف و ذو القرنین را بیان نمود...

داستان ذو القرنین در قرآن به طور فشرده (چنان که در قرآن معمول است) ذکر شده است، در این جا نظر شما را به خلاصه داستان ذو القرنین با اقتباس از قرآن و بعضى از روایات جلب مىکنیم.

لشکر کشى ذو القرنین به سمت غرب

ذو القرنین پادشاه عادلى بود، تصمیم گرفت با همت قهرمانانه بر شرق و غرب جهان، حرکت کند و همه را زیر پرچم خود آورد و در پرتو حکومت مقتدرانه خود، جلو ظلم و طغیان ظالمان و ستمگران را بگیرد، و تا آخرین حد توان خود از حریم مستضعفان دفاع نماید.

مرکز او (ظاهراً) سرزمین فارس بود.[8] سه جنگ و لشکر کشى بزرگ داشت: 1. به سوى غرب 2. به سوى شرق 3. به سوى منطقهاى کوهستانى، بین شرق و غرب.

خداوند همه اسباب کار و پیروزى را در اختیارش قرار داده بود. او با لشکر مجهز و بیکرانى به سمت غرب حرکت کرد، همه ناهمواریها در برابرش هموار شدند، و همه گردنکشان در برابرش تواضع کردند، او هم چنان به فتوحات ادامه داد. شب و روز به پیش رفت تا به چشمه آبى رسید، که آب و گلش به هم آمیخته بود، چنین به نظر مىرسید که خورشید در آن غروب مىکند، و تصور کرد که دیگر پس از آن جنگ و فتح باقى نمانده است.

ولى در آن سرزمین قومى را دید که کفر و طغیان و ظلمشان موجب آزار مستضعفان مىشد و همه را به ستوه آورده بود، آن قوم به ستمگرى و قتل و غارت معروف بودند.

ذو القرنین از درگاه خداوند خواست تا او را در هدایت و رهبرى مردم، یارى کند، و تکلیفش را در مورد آن قوم وحشى و ستمگر روشن سازد.

خداوند ذو القرنین را در میان دو کار مخیر ساخت:

1. با شمشیر آنها را کیفر و سرکوب کند

2. به دعوت و راهنمایى آنها بپردازد، مدتى به آنها مهلت دهد، شاید هدایت گردند، و از ستم و طغیان دست بردارند.

ذو القرنین راه دوم را برگزید و گفت: هر که ستم کند، او را مجازات خواهیم کرد سپس به سوى پروردگارش باز خواهد گشت، و خدا او را به عذابى سخت دچار خواهد ساخت، ولى هر کس که به حق بگرود و کار شایسته انجام دهد، براى او پاداش نیک خواهد بود، و ما به گشایش کارش اقدام مىکنیم.

ذو القرنین مدتى در آن جا ماند، و از ستم ستمگران جلوگیرى نمود، و به نیکوکاران پاداش داد، و پایه عدالت و صلح را در آن جا پى ریزى کرد و پرچم اصلاح را بر افراشت.

لشکر کشى ذو القرنین به شرق و شمال

پس از آن ذو القرنین با تدبیر و همت شجاعانه و اهداف مصلحانه به طرف شرق لشکر کشید، به هر جا رسید، همه را فتح کرد، و مردم در همه جا از او استقبال کردند و تسلیم حکومت او شدند.

ذو القرنین هم چنان پیش مىرفت تا به آخرین سرزمینهاى آباد رسید، در آن جا اقوامى را دید که آفتاب بر آنها مىتابد، خانه و سایبان و درخت و باغى ندارد، تا در سایهاش بیارامند، بلکه در کمال بیچارگى زندگى مىکنند، و در تاریکى جهل و نادانى دست و پا مىزنند.

ذو القرنین براى نجات آنها، پرچم حکومتش را در آن جا برافراشت، و با نور علم و تدبیر و راهنماییهایش، آن محیط تیره را روشن نمود. و خدمت شایانى به آنها کرد.

سپس ذو القرنین با لشکرش به سوى شمال رهسپار شد، به هر جا رسید همه را فتح کرد و همه گردنکشان در برابرش تسلیم شدند و سر بر اطاعت او نهادند، تا به جایى رسید دید در آن جا قومى زندگى مىکنند که زبانشان مفهوم نیست، ولى مجاور دو قوم وحشى و طغیانگر یأجوج و مأجوج هستند، این دو قوم که جمعیتشان زیاد بود چون آتشى در نیزار خشک بودند، به هر جا مىرسیدند به غارت مىپرداختند. آن قوم وقتى که سایه پر برکت ذو القرنین را بر سر خود دیدند، و قدرت و شکوه و عظمت او را مشاهده کردند، از او تقاضا کردند که آنها را در برابر دو قوم وحشى یأجوج و مأجوج یارى کند، و براى جلوگیرى از طغیان آنها سدى محکم و بلند (مثلاً مانند دیوار چین) در برابر آنها بسازد، تا از شر آنها محفوظ بمانند.

آن قوم در پایان قول دادند که تا سر حد توان، ذو القرنین را یارى کنند، و با همیارى و همکارى خود، کارهاى عادلانه و خداپسندانه او را به پایان برسانند.

ذو القرنین که انسانى مهربان و خیرخواه و دشمن ظلم بود، به تقاضاى آنها پاسخ مثبت داد، از گنجها و سیم و زر و امکانات بسیار دیگر که خداوند در اختیارش گذاشته بود، استفاده کرد، و به ساختن سدى نیرومند اقدام جدى نمود، آن قوم نیز اسباب کار را فراهم کردند، آنها مقدار زیادى آهن و مس و چوب و زغال آماده کرده و تحت نظارت ذو القرنین آهنهاى بزرگ و سنگین را بین دو کوه قرار دادند، و چوب و زغال در اطراف آن ریختند، آتش افروختند، و مسها را گداخته نموده و آهنها را به همدیگر جوش دادند، تا به صورت سدى نیرومند درآمد که دو قوم یأجوج و مأجوج قدرت عبور و نفوذ از آن را نداشتند، و هرگز نمىتوانستند آن را سوراخ یا ویران نمایند.

بعضى گفتهاند ارتباط سد حدود صد متر، و عرض دیوار آن داراى 25 متر بود[9] و طول آن فاصله بین دو کوه را به هم متصل مىکرد.

وقتى که ذو القرنین از کار ساختن آن سد و سنگر بىنظیر فارغ شد، بسیار خوشحال شد که گامى راسخ براى نجات مستضعفان در برابر ستمگران برداشته است. او که همه چیز را از الطاف الهى مىدانست، در این مورد نیز از لطف و رحمت خدا یاد کرد و گفت:

«هذا رَحْمَة مِنْ رَبِّى؛ این از رحمت پروردگار من است.»[10]

و آن چنان در برابر خدا و حقایق، متواضع و متوجه بود، که ساختن چنان سدى هرگز او را مغرور نکرد که مثلاً بگوید سدى براى شما ساختم که تا ابد، شما را حفظ خواهد کرد، بلکه در عین حال از فناى دنیا سخن به میان آورد و گفت: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّى جَعَلَهُ دَکَّاءَ وَ کانَ وَعْدُ رَبِّى حَقًّا؛ هرگاه فرمان پروردگارم فرا رسد، آن را در هم مىکوبد، و به یک سرزمین صاف و هموار مبدل مىسازد، و وعده و فرمان پروردگارم حق است.»[11]

طبق بعضى از روایات حضرت خضر - علیه السلام - در بعضى از موارد همراه ذوالقرنین بود، و کارهاى او را تأیید نموده و او را راهنمایى مىکرد[12]، به همین مناسبت حافظ گوید:

قطع این مرحله بىهمرهى خضر مکن *** ظلمات است بترس از خطر گمراهى

اى سکندر بنشین و غم بیهوده مخور *** که نبخشند تو را آب حیات از شاهى

آن چه در بالا ذکر شد، در قرآن از آیه 83 تا 98 کهف، به آن اشاره شده است. ولى روایات متعددى پیرامون بعضى از حوادث زندگى ذو القرنین نقل شده است. ما براى حسن ختام، نظر شما را به فرازى از یکى از حوادث، که جالب است جلب مىکنیم: اَصبغ بن نُبابه حدیث مشروحى از امیر مؤمنان على - علیه السلام - نقل کرده که در بخشى از آن چنین آمده است: ذو القرنین از حکماء و دانشمندان شنیده بود، در زمین منطقهاى به نام «ظلمات» وجود دارد، که هیچ کس از پیامبران و غیر آنها به آن جا راه نیافته است، تصمیم گرفت به سوى آن منطقه سفر کرده و آن جا را نیز کشف کند. او با سپاهى مجهز با صدها نفر حکیم و دانشمند به راه افتاد، و سرانجام به آن منطقه رسید، و در همین منطقه چهل شبانه روز به حرکت خود ادامه داد، و چیزهاى عجیبى دید... تا این که ناگاه شخصى را به صورت جوان زیبا، با لباس سفید مشاهده کرد که به آسمان مىنگریست و دستش را بر دهانش نهاده بود، او وقتى صداى خش خش حرکت ذو القرنین را شنید، گفت کیستى؟

ذو القرنین گفت: من هستم و ذو القرنین نام دارم.

او گفت: «یا ذا القرنین اَما کَفافُ ما وراک حتى و صَلْتَ اِلى؟ اى ذو القرنین! آیا آن چه از پشت سرت را فتح کردى برایت کافى نبود تا این که خود را نزد من رساندهاى؟»

ذو القرنین گفت: تو کیستى؟ و چرا دست بر دهانت نهادهاى؟

او گفت: «من صاحب صور هستم، روز قیامت نزدیک شده و من منتظرم که فرمان دمیدن صور از جانب خدا به من داده شود و صور را بدمم.» سپس سنگى (یا شبیه سنگى) را به طرف ذو القرنین انداخت، و گفت: «اى ذو القرنین این سنگ را بگیر اگر سیر شد تو نیز سیر مىشوى و اگر گرسنه شد تو نیز گرسنه مىگردى.»

ذو القرنین آن سنگ را برداشت و از همان جا به سوى لشکر و یاران خود بازگشت، و جریان حرکت در منطقه ظلمات و دیدنىهایش را براى آنها شرح داد، سپس آن سنگ را به آنها نشان داد و گفت: در منطقه ظلمانى جوان زیبا و سفید پوشى خود را صاحب صور، (اسرافیل) معرفى کرد و این سنگ را به من داد و گفت: اگر این سنگ سیر گردد تو سیر مىشوى، و اگر گرسنه گردد، گرسنه مىشوى، به من خبر بدهید که راز این سنگ و پیام همراه آن چیست؟

او دستور داد ترازویى آوردند، آن سنگ را در یک کفه ترازو نهاد، و سنگى مشابه و هم وزن آن در کفه دیگر. این سنگ سنگینى کرد، سنگ دیگر در کنار سنگ هم وزن نهاد، باز این سنگ سنگینى کرد، و به این ترتیب تا هزار سنگ در یک کفه ترازو نهادند، و آن سنگ صاحب صور را در کفه دیگر، باز همین کفه پایین آمد و خود را نسبت به هزار سنگ مشابه خود سنگینتر نشان داد.

حاضران حیران و شگفت زده شدند، و گفتند: «اى سرور ما! ما به راز و مفهوم پیام همراه آن آگاهى نداریم.»

حضرت خضر - علیه السلام - که در آن جا حاضر بود به ذو القرنین گفت: «اى سرور ما! تو از کسانى که آگاهى ندارند، سؤال مىکنى، من به راز این سنگ آگاهى دارم از من بپرس.

[8